|
|
|
|
Geopark "Góra Św. Anny"
Ze względu na wyjątkowe walory geologiczne, 1 czerwca 2010 roku, na
terenie Parku Krajobrazowego został utworzony Geopark Góra Św.
Anny. Przez obszar geoparku poprowadzono specjalną ścieżkę geologiczną
o długości niemal 10 kilometrów. Ścieżka łączy najciekawsze
obiekty w parku, a w jej skład wchodzi 11 geostanowisk. Każde
stanowisko posiada tablice informacyjne ze szczegółowym opisem okolicznych atrakcji.
kliknij w mapkę geoparku aby powiększyć >>
Na czerwono zaznaczona jest granica geoparku w parku krajobrazowym.
Niebieska przerywana linia to ścieżki dydaktyczne w geoparku.
Numerki: 1... 11 oznaczają poszczególne geostanowiska.
Pokonanie całej 10-cio kilometrowej ścieżki zajmuje kilka godzin, na
szczęście najbardziej atrakcyjny fragment geoparku znajduje się zaledwie
300 metrów od Bazyliki św. Anny, tuż przy
wjeździe do wsi od strony Zdzieszowic. Ta część Geoparku nazwana jest
Kamieniołomem nefelinitów (nefelinity to magmowa skała
wulkaniczna).
kliknij w mapę rezerwatu geologicznego aby powiększyć >>
Poniżej na zdjęciu widok z tarasu widokowego na rezerwat geologiczny:
W kamieniołomie nefelinitów znajduje się wiele atrakcji
takich jak: kaldera wulkaniczna, słupy wulkaniczne, stożek wulkaniczny, osady
piaskowców czy profile wapienia muszlowego. Ścieżki są bardzo
profesjonalnie przygotowane, utwardzone, znakomicie i przejrzyście opisane, i
zaopatrzone w tablice informacyjne. Wstęp jest całkowicie bezpłatny, a
po ścieżkach można przemieszczać się wózkiem lub rowerem, co
sprawia że jest dostępny dla wszystkich zainteresowanych.
Samochód można również bezpłatnie zaparkować zaledwie
100-200 metrów od geoparku (przy sanktuarium lub domu
pielgrzyma).
Kamieniołom nefelinitów z uwagi na skupienie na stosunkowo
niewielkim obszarze różnorodnych zjawisk geologicznych, jest
jednym z ważniejszych punktów geoturystycznych w Polsce. Obiekt
ten umożliwia spojrzenie w przyszłość naszej planety poprzez pryzmat
procesów, które kształtowały jej oblicze w przeszłości.
Poniżej opisy i zdjęcia największych atrakcji w rezerwacie geologicznym:
- historia kamieniołomu
- kaldera wulkaniczna
- tufy wulkaniczne
- słupy wulkaniczne
- stożek wulkaniczny
HISTORIA KAMIENIOŁOMU
Już w średniowieczu kamień wapienny i nefelinit (bazalt) były
eksploatowane i wykorzystywane przez miejscową ludność w celach
budowlanych. Najstarszy kamieniołom wapienia i nefelinitu na
Górze Św. Anny pochodzi z 1830 roku. Największa eksploatacja
nefelinitu miała miejsce w otoczeniu klasztoru franciszkanów.
Nieopodal kaplicy św. Rafała w obecnej Grocie Lurdzkiej Tomasz Spruch
otworzył w 1849 r. kamieniołom. Od 1864 r. nefelinit eksploatowali
bracia Goedecke, właściciele majątku w Żyrowej. Kolejne kamieniołomy
nefelinitu i wapienia zostały założone przez Glińskiego w 1867 r. W tym
okresie franciszkanie próbowali zatrzymać dalszą eksploatację,
ponieważ zagrażała ona murom klasztoru. W roku 1899 kurii wrocławskiej
udało się odkupić kamieniołomy, które działały w najbliższym
sąsiedztwie klasztoru, tym samym zatrzymując eksploatację nefelinitu.
Produkcja wapiennicza na skalę przemysłową rozwinęła się na przełomie
XVIII i XIX w. Wydobywaną skałę częściowo wypalano na miejscu i
sprzedawano w postaci wapna, jak również dowożono kolejką do
portu rzecznego w Zdzieszowicach.
Dzięki odsłonięciom powstałym w wyniku eksploatacji wapieni i
nefelinitów Góra Św. Anny była wielokrotnie obiektem
badań geologicznych. Wyniki tych badań przyczyniły się do objęcia
stożka tufu wulkanicznego ochroną prawną przez niemieckich
geologów. W 1957 r. układ skał ze stożkiem tufu wulkanicznego,
ponownie objęto ochroną prawną w formie pomnik przyrody.
W 1971 r. w części dawnego kamieniołomu nefelinitu i wapienia,
utworzony został rezerwat przyrody pod nazwą „Góra Św.
Anny”.
KALDERA WULKANICZNA
Annogórski wulkan powstał 27 milionów lat temu. W tym
okresie skały triasowe przykrywała kilkudziesięciometrowa warstwa skał
z okresu kredy – piaskowce i margle, na których spoczywała
podstawa wulkanu. Magma tworząc się na głębokości około 50 km migrowała
do leżącej płytko pod wulkanem komory magmowej, skąd przewodem
wulkanicznym podążała w postaci płynnej lawy do krateru.
Wypływom lawy mającej tu ok. 1100 stopni Celsjusza towarzyszyło
wyrzucanie w powietrze popiołu wulkanicznego (tuf) oraz
ostrokrawędzistych kawałków zastygniętego już nefelinitu
wyrwanych przez eksplozję ze ścian krateru.
Po opadnięciu taki wymieszany materiał nosi nazwę brekcji
tufowo-lawowej. Tworzący się stożek wulkaniczny złożony był więc z
naprzemianległych warstw lawy i brekcji, podobnie jak dzisiejszy
Wezuwiusz. Po tysiącach lat aktywności, doszło do ponownego gwałtownego
wyrzucenia płynnej magmy z komory magmowej na powierzchnię wulkanu.
Pusta komora pod ciśnieniem skał otaczających nagle się zawaliła. W
konsekwencji tego zapadła się znaczna część stożka stojącego nad
komorą. Taka zapadnięta centralna część stożka, tworząca rozległe
zagłębienie nazywa się kalderą wulkaniczną.
Zdjęcie kaldery w geoparku
Dzięki zapadnięciu się stożka wulkanicznego, a wraz z nim niżej ległych
skał - na Górze Św. Anny można wciąż oglądać piaskowce i margle,
które powstały z osadów dawnego morza kredowego.
TUFY WULKANICZNE
Pierwszym etapem wulkanizmu na Górze Św. Anny było powstanie
wulkanu lawowego. Po tysiącach lat aktywności, pusta przestrzeń komory
wulkanicznej uległa zapadnięciu. Wówczas to, wielkie bloki
nefelinitu, tufu i skał osadowych (trias i kreda), oderwane zostały od
poziomu swojego pierwotnego występowania i przesunięte w głąb ziemi,
kilkadziesiąt metrów poniżej powierzchni terenu.
Zdjęcie z tablicy informacyjnej w geoparku
O niezaprzeczalnym istnieniu wulkanu na Górze Św. Anny świadczą
obecnie: słupy nefelinitowe odsłonięte w kilku miejscach (odkrywka przy
głównych schodach do bazyliki, słupy w najgłębszej części
kamieniołomu) oraz licznie spotykany materiał piroklastyczny
występujący na zboczach kamieniołomu. Oglądając dokładniej materiał
piroklastyczny można dostrzec: fragmenty bomb wulkanicznych, lapilli i
drobnych elementów skał osłony komina wulkanicznego.
SŁUPY WULKANICZNE
Wystąpienie termicznego ciosu słupowego w obrębie nefelinitów,
to zjawisko naturalne. Regularne pęknięcia powstają w wyniku
ochłodzenia gorącej lawy (1100 stopni Celsjusza), która stygnąc
kurczy się, a towarzyszące temu procesowi naprężenia inicjują pękanie
na podłużne i wielokątne w przekroju słupy. Kolumny takie są
prostopadłe do powierzchni stygnięcia.
W obrębie występujących na całej Górze Św. Anny nefelinitów można wyróżnić trzy typy ciosu termicznego:
a) słupy o małej średnicy
b) słupy stosunkowo niewielkie
c) słupy dość grube (20-30 cm), które zapadają pod stałym kątem 30 stopni
Na zdjęciu powyżej - Słupy wulkaniczne
STOŻEK WULKANICZNY
Wulkan wybuchając, wyrzucał w powietrze obłoki pyłu wulkanicznego,
którym towarzyszyły większe okruchy lawy krzepnące w powietrzu w
postaci bomb i lapilli. Opadający materiał odkładał się na stożkach
wulkanu, tworząc tzw. brekcję piroklastyczną. Po zakończeniu aktywności
wulkanicznej, stożek wulkanu zaczął ulegać szybkiej erozji. Odsłonięciu
uległy masy skalne, leżące pierwotnie około czterdziestu metrów
poniżej pierwotnego poziomu gruntu. Wyłoniły się wtedy środkowotriasowe
wapienie, najniższa część kaldery, czyli zagłębienia powstałego w
wyniku zapadnięcia się stożka wulkanu, a także kanał wulkaniczny
łączący wcześniej krater z komorą magmową.
Stożek tufowy w granicach rezerwatu, będący równocześnie
pomnikiem przyrody, jest fragmentem zapadliska, które zsunęło
się do wnętrza kaldery. Proces erozji trwa nadal. Erozja pochodzenia
naturalnego tj. erozja wodna lub wietrzna postępuje w stosunkowo wolnym
tempie i jest niemal niezauważalna. Dużo szybsza i groźniejsza jest
erozja wynikająca z niekontrolowanego ruchu turystycznego. Wydeptywanie
roślinności na stożku powoduje odsłanianie skał bazaltowych i tufu
wulkanicznego, a przez to ich szybszą erozję.
Na zdjęciu powyżej - Stożek wulkaniczny
Opis kamieniołomu "Amfiteatr" (ze szczegółowym zdjęciem ściany
amfiteatru wraz z opisem wszystkich wyszczególnionych warstw
geologicznych) na podstronie:
Amfiteatr ->>
|
|
|
|
|
|
|
